Tingnan ang wikitext ng Sistemang panlangit ng mga koordinado

{{About||ibang gamit ng "Panlangit"|Panlangit (paglilinaw)}}
{{Infobox
|title=Oryentasyon ng mga Koordinadong Astronomikal
|image= [[Image:Celestial.png|250px]]
|caption=<small>Oryentasyon ng sistemang galaktiko, ekliptik at ekwatoryal ng mga koordinado, na nakalagay sa isang panlangit na timbulog, na ipinapakita ang galaktikong ekwador (itim), hilagang polong galaktiko (NGP), ang ekliptiko (narangha), hilagang polong ekliptiko (NEP), ang panlangit na ekwador (asul) at hilagang polong panlangit (NCP). Hindi makikita ng tama ang araw at ang mundo subalit upang makita ang direksiyon ng orbital ng araw sa palibot ng gitang galaktiko at ang direksiyon ng orbital ng mundo sa palibot ng araw.</small>
}}

Sa [[astronomiya]], ang '''sistemang panlangit ng mga koordinado''' ay isang [[sistemang koordinado]] na ginagamit upang malaman at imapa ang lokasyon o posisyon ng isang [[panlangit na timbulog]].
Mayroong iba't-ibang sistemang panlangit ng mga koordinado. Gumagamit ang bawat isa ng isang sistemang [[timbulog na koordinado]] na makikita sa [[panlangit na timbulog]], na tulad ng analohiya ng [[sistemang heograpikal ng mga koordinado]] na ginagamit sa buong [[Mundo]].<ref>{{cite web|url=http://abyss.uoregon.edu/~js/ast121/lectures/lec03.html|title=Sistemang Pangmundo ng mga Koordinado|last=Schombert|first=James|publisher=Unibersidad ng Oregon Kagawaran ng Pisika|accessdate=19 Marso 2011|archive-date=8 Abril 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220408150024/http://abyss.uoregon.edu/~js/ast121/lectures/lec03.html|url-status=dead}}</ref> Naiiba lamang ang bawat sistemang koordinado sa pagpili ng kanilang [[fundamental plane (spherical coordinates)|pundamental na lapya]], na kung saan hinahati ang langit sa dalawang parehang [[timbulog|emisperyo]] sa isang [[malaking bilog]]. Halimbawa, ang [[ekwador]] ng mundo ang ginagamit na pundamental na lapya ng sistemang heograpikal ng mga koordinado. Ipinapangalan ang bawat sistemang koordinado sa pagpili ng kanilang pundamental na lapya.

==Sistemang koordinado==
Ipinapakita ng sumusunod na talaan ang mga batayan ng sistemang koordinado na ginagamit ng komunidad sa astronomiya. Hinahati ng [[Fundamental plane (spherical coordinates)|pundamental na lapya]] ang timbulog sa dalawang parehang hemispero at ginagawan ng kahulugan ang batayan para sa parehang [[latitud]] sa mga koordinado. Ito ay katulad ng [[ekwador]] sa [[sistemang heograpikal ng mga koordinado]] (GCS). Polo ang tawag sa dalawang punto na makikita sa 90°. Ibibigay ng talaan ng mga koordinado ang katumbas na lalitud at longhitud ng bawat sistemang koordinado.

<br>
<center>
{| class="wikitable"
|-
! Sistemang koordinado <ref>{{cite web|url=http://www.astro.virginia.edu/class/majewski/astr551/lectures/COORDS/coords.html|title=Sistemang koordinado|last=Majewski|first=Steve|publisher=UVa Kagawaran ng Astronomiya|accessdate=19 Marso 2011|archive-date=1 Agosto 2012|archive-url=https://archive.today/20120801083622/http://www.astro.virginia.edu/class/majewski/astr551/lectures/COORDS/coords.html|url-status=dead}}</ref>
! Pundamental na lapya
! Polo
! Koordinado
|-
|- style="text-align:center;"
| [[Sistemang horisontal ng mga koordinado|Horisontal]]<br>(tinatawag ding Alt/Az o Az/El)
| [[horizon]]
| [[zenith]]/[[nadir]]
| elebasyon (tinatawag ding altitude) - [[azimuth]] - [[Meridian (astronomy)|meridyan]]
|-
|- style="text-align:center;"
| [[Sistemang ekwatoryal ng mga koordinado|Ekwatoryal]]
| [[panlangit na ekwador]]
| [[panlangit na polo]]
| [[deklinasyon]] - [[kanang asensiyon]] o [[oras anggulo]]
|-
|- style="text-align:center;"
| [[Sistemang ekliptikal ng mga koordinado|Ekliptikal]]
| [[ekliptikal]]
| [[polong ekliptikal]]
| [[ekliptikal na latitud]] - [[ekliptikal na longhitud]]
|-
|- style="text-align:center;"
| [[Sistemang galaktikal ng mga koordinado|Galaktikal]]
| [[galaktikal na lapya]]
| [[galaktikal na polo]]
| galaktikal na latitud - galaktikal na longhitud
|-
|- style="text-align:center;"
| [[Sistemang supergalaktikal ng mga koordinado|Supergalaktikal]]
| [[supergalaktikal na lapya]]
| Supergalaktikal na polo
| supergalaktikal na latitud, supergalaktikal na longhitud
|}
</center>

===Sistemang Horisontal===
{{Main|Sistemang horisontal ng mga koordinado}}
Ang sistemang ''horisontal'', o altitude-azimuth, ay nakabase sa posisyon ng tagatingin sa Mundo, na kung saan ay umiikot sa kanyang aksisi sa loob ng isang [[totoong-gilid na araw]] (23 oras, 56 minuto at 4.091 segundo) sa relasyon sa "hindi mababagong" likod ng bituin. Nakakaapekto ang oras sa pagpoposisyon ng isang panlangit na bagay sa pamamagitan ng sistemang horisontal subalit mas ginagamit itong sistemang koordinado para sa paghahanap at pagsubaybay ng isang bagay ng mga tagatingin mula sa Mundo.  Nakabatay ito sa posisyon ng mga bituin na sumasabay sa minimithing horison ng tagatingin.

===Sistemang Ekwatoryal===
{{Main|Sistemang ekwatoryal ng mga koordinado}}
Ang sistemang ''ekwatoryal'' ng mga koordinado ay nakagitna sa gitna ng Mundo subalit may hindi napapalitang kaparehas na layo ng bituin at galaksiya. Nakabatay ang koordinado sa lokasyon ng bituin na kaparehas sa ekwador ng Mundo kung hindi ipupunto sa wlang katapusang layo nito.  Inilalarawan ng ekwatoryal ang langit na nakikita mula sa sistemang solar, at ginagamit parati ang mga modernong mapang pangbituin sa koordinadong ekwatoryal.

Isang normal na sistemang koordinado ang sistemang ''ekwatoryal'' para sa karamihan ng mga propesyonal at sa maraming baguhan na mayroong tumbok ekwatroyal na sumusunod sa galaw ng langit tuwing gabi. Nakikita ang panlangit na bagay sa pamamagityan ng pagaayos ng teleskopyo o ibang pang instrumento para mapagpareho nila ang koordinadong ekwatoryal sa pinili nilang bagay na titignan.

Kadalasang pinipili ang lumang [[B1950]] at modernong [[J2000]] para sa ekwador at mga polo, subalit ang polo at ekwador "ng petsa" ay maaari ring gamitin, kaya ang isang ito ay nasa ilalim ng pag-aaral o konsiderasyon, tulad ng kung saan ang sukat ng isang planeta o spacecraft. Mayroon ding subdibisyon sa koordinadong "pangkalahatang petsa", na kung saan pinapantay o hindi pinapansin ang [[nutasyon]], at "tamang petsa" na isinasama ang notasyon.

===Sistemang Ekliptiko===
{{Main|Sistemang ekliptiko ng mga koordinado}}
Isa ang sistemang ekliptiko sa mga lumang sistemang koordinado na ginagamit para sa mapang pangbituin bago ang paghihiwalay ng [[astronomiya]] at [[astrolohiya]].

Inilalarawan ng sistemang ekliptikal ang galaw ng orbital ng isang planeta sa palibot ng araw, at nasa gitna ito ng [[Gitna ng bigat#Barycenter in astrophysics and astronomy|barycenter]] ng sistemang solar (hal ang malapit sa araw).Ang lapya ng orbito ng Mundo ang pundamental na lapya na tinawag na ekliptikal na lapya. Pangunahing ginagamit ang sistema para sa pagkompyut ng posisyon ng bawat planeta at ibang bagay sa sistemang solar, kasama na rin dito ang [[elementong orbital]].

===Sistemang Galaktiko===
{{Main|Sistemang galaktiko ng mga koordinado}}
Gumagamit ng tansiyahang lapya ang sistemang galaktikal ng mga koordinado ng ating galaksiya bilang pundamental na lapya.  Nananatiling gitnan ng sistemang koordinado ang sistemang solar, at ang puntong zero ay binibigyang kahulugan bilang direksiyon patungong gitan ng galaktiko. binubuo ng elebasyon sa ibabaw ng galaktikong lapya at galaktikong longhitud ang galaktikong latitud at ang galaktikong longhitud ay nalalaman sa direksiyon na kaparehas ng gitna ng sansinukob.

===Sistemang Supergalaktiko===
{{Main|Sistemang supergalaktiko ng mga koordinado}}
Sumusunod ang sistemang supergalaktikal sa pundamental na lapya na kung saan ay naglalaman ng mataas sa pantay na bilang sa lokal na galaksiya sa langit na nakikita sa Mundo.

== Pagpapalit ng koordinado ==
=== Koordinadong ekwatroyal sa horisontal ===
Gawing oras anggulo o ''hour angle'' ang ''H'' at ''&delta;'' ang deklinasyon ng ekwatoryal na koordinado. Isipin mo na kailangang malaman ang altitud ''a'' at ang [[azimuth]] ''A'' sa koordinadong horisontal. At, para sa tagatingin na makikita sa [[latitud]] Φ, ang mga pagpapalipat ng ekwasyon ay ang mga sumusunod:

:<math>\sin \mathrm{a} = \cos \theta = \sin \phi \cdot \sin \delta + \cos \phi \cdot \cos \delta \cdot \cos H</math>

<!-- extra blank line for legibility -->

:<math>\cos \mathrm{A} = \frac{\cos \phi \cdot \sin \delta - \sin \phi \cdot \cos \delta \cdot \cos H}{\cos \mathrm{a}}.</math>

na kung saan ang ''θ'' ay ang anggulong [[zenith]] (o layong zenith, halimbawa ang 90° sumusunod sa Altitud). Ang kabaligtaran ng [[trigonometrikong punksiyon]] ay ginagamit upang malaman ang balyu ng koordinado.

Tandaan: May dalawang balyu ang kabaligtaran ng cosine, halimbawa ang 160° at 200° ay parehong nasa parehang cosine. Kailangang itama ang mga bagay sa itaas. Kung ang H < 180 (o Pi radians), kaya ang Az = 360 - Az dahil nagmula ito mula sa itaas na ekwasyon.

==Tignan Din==
*[[Aksyal na pagkatagilid]]
*[[Azimuth]]
*[[Inklinasyon]]
*[[Epektong Kozai]]
*[[Pagbabagong inklinasyon sa orbito]]

==Talababa==
{{Reflist}}

==Mga kawing panlabas==
{{Commons category|Celestial coordinate systems}}
*''Orihinal na nakabatay ang artikulong ito sa Astroinfo ni Jason Harri na kung saan nagmula ito kasama ang [[KStars]], isang [http://edu.kde.org/kstars/ KDE Desktop Planetarium] para sa [[Linux]]/[[KDE]].''

<br>
{{Celestial coordinate systems}}
{{orbits}}

[[Kategorya:Sistemang panlangit ng mga koordinado| ]]