Pangkat (matematika)

Isang pangkat ng mga poligono sa isang diyagrama ni Euler.

Sa matematika, ang isang pangkat o tangkas (Padron:Lang-en) ay isang koleksyon ng mga natatanging elemento. Maaring kahit anumang bagay ang mga elementong binubuo ng isang pangkat: mga tao, mga titik ng alpabeto, mga bilang, mga punto sa espasyo, mga guhit, mga hugis pang-heometriya, mga baryable, o kahit ibang mga pangkat.Padron:Sfn Magkatumbas ang dalawang pangkat kung at kung lamang sila ay mayroong tumpak na mga parehong elemento.

Nasa lahat ng dako ng makabagong matematika ang mga pangkat. Sa katunayan, ang teorya ng pangkat, mas partikular ang teorya ng pangkat ng Zermelo–Fraenkel, ay naging pamantayang paraan upang magbigay ng mahigpit na mga pundasyon para sa lahat ng sangay ng matematika simula pa noong unang kalahati ng ika-20 dantaon.Padron:Sfn

Kasaysayan

Lumitaw ang konsepto ng isang pangkat sa matematika sa pagtatapos ng ika-19 na siglo. Ang Alemang salita para sa isang pangkat, Menge, ay nilalang ni Bernard Bolzano sa kaniyang aklat ng Paradoxien des Unendlichen (Padron:Lang-tl).

Teksto na may pagsasalin sa Ingles ng orihinal na kahulugan ni Georg Cantor para sa isang pangkat. Dito isinasalin ng Alemang salitang Menge (Padron:Lang-tl) bilang aggregate (Padron:Lang-tl).

Ibinigay ni Georg Cantor, isa sa mga tagapagtatag ng teorya ng pangkat, ang kasunod na kahulugan sa simula ng kaniyang Beiträge zur Begründung der transfiniten Mengenlehre (Padron:Lang-tl):

Nagpasok ni Bertrand Russell ang katangian sa pagitan ng isang pangkat at isang klase (ang pangkat ay isang klase, pero ilang mga klase, tulad ng klase ng lahat ng mga pangkat, hindi ay mga pangkat, halimbawa kabalintunaan ni Russell):

Intuitibong teorya ng pangkat

Ang pangunahing propyedad ng isang pangkat ay na maaaring sumaklaw ng mga elemento, na tinatawag din na miyembro. Katumbas ang dalawang pangkat kung may parehong mga elemento. Mas eksakto na, katumbas ang mga pangkat ng A at B kung bawa't isang elemento ng A ay isang elemento ng B, at bawa't isang elemento ng B ay isang elemento ng A. Ang itong propyedad ay tinatawag na ekstensiyonalidad (Padron:Lang-es, Padron:Lang-en) ng mga pangkat.

Ang simpleng konsepto ng isang pangkat ay naging napaka-kapaki-pakinabang sa matematika, pero lumilitaw ang mga kabalintunaan kung walang takda nasa pagpapagawa ng mga pangkat:

• Ang kabalintunaan ni Russell ay ipinapakita na ang "pangkat ng lahat ng mga pangkat na hindi sumasaklaw ng mga mismo", kumbaga Padron:Mset, ay imposible.
• Ang kabalintunaan ni Cantor ay ipinapakita na ang "pangkat ng lahat ng mga pangkat" ay imposible.

Ipinapaliwanag ng intuitibong teorya ng pangkat (Padron:Lang-en) ang pangkat bilang anumang koleksiyon na maayos na ipinapaliwanag (Padron:Lang-en) na may mga natatanging elemento, pero lumilitaw ang mga problema dahil sa labo ng terminong maayos na ipinapaliwanag.

Aksiyomatikong teorya ng pangkat

Sa kasunod na mga pagsisikap para lutasin ang itong mga kabalintunaan sapul nang orihinal na pormulasyon ng intuitibong teorya ng pangkat, ang mga propyedad ng mga pangkat ay ipinapaliwanag ng mga aksiyoma. Naiintindihan ng aksiyomatikong teorya ng pangkat ang konsepto ng isang pangkat bilang isang primitibong nosyon. Ang layon ng mga aksiyoma ay idulot ang basikong balangkas para hinuhain ang katotohanan o kasinungalingan ng partikular na matematikal na mga proposisyon (mga sabi) tungkol sa mga pangkat, sa pamamagitan ng lohika ng unang orden. Gayunman, ayon sa mga teorema ng di-pagkakumpleto ni Gödel (Padron:Lang-en), imposible ang paggamit ng lohika ng unang orden para patunayan na anumang aksiyomatikong teorya ng pangkat ay walang kabalintunaan.

Kahulugan at notasyon

Karaniwang ipinapaliwanag ng mga tekstong matematikal ang mga pangkat sa malalaking titik sa italiko, tulag ng Padron:Mvar, Padron:Mvar, Padron:Mvar. Ang isang pangkat ay natatawag din na koleksiyon o pamilya, lalo na kung ang kaniyang mga elementong mismo ay mga pangkat

Notasyong pantala

Sa notasyong pantala (Padron:Lang-en) ipinapaliwanag ang isang pangkat ng tala ng niyang mga elemento sa pagitan ng mga kulot na panaklong, na hinihiwalayan ng mga kuwit:

Sa isang pangkat, mahalaga lang ang pagkakasama ng bawa't isang elemento, kaya hindi makabuluhan ang pagsasaayos sa notasyong pantala (sa kabilang banda, sa isang sekwensiya, tupla, o permutasyon ng isang pangkat, makahuluhan ang pagsasaayos). Halimbawa, ang Padron:Math at Padron:Math ay kinakatawan ang parehong pangkat.

Para sa mga pangkat na may maraming elemento, lalo na kung may implisitong padron, ang tala ng mga miyembro ay maaaring daglatin ng elipsis "Padron:Math" Halimbawa, ang pangkat ng unang libong positibong buumbilang ay maaaring tukuyin sa notasyong pantala ganito:

Semantikong kahulugan

Ang ibang paraan para ipaliwanag ang isang pangkat ay sa pamamagitan ng isang panuntunan para itakda ang mga elemento:

Ang ganyang kahulugan ay tinatawag na isang semantikong paglalarawan.

Notasyong pampangkat

Tinutukoy ng notasyong pampangkat ang isang pangkat bilang isang pagpili mula sa isang mas malaking pangkat. Ang itong pagpili ay itinatakda ng isang kondisyon sa mga elemento. Halimbawa, isang pangkat ng Padron:Mvar ay naipapaliwanag ganito:

$$F=\{n\mid n\text{ ay buumbilang, at }0\le n\le 19\}.$$

Sa itong notasyon, ang bertikal na harang "|" ay nangangahulugan ng "kung saan", at nababasa ang paglalarawan bilang "Ang Padron:Mvar ay pangkat ng lahat ng bilang Padron:Mvar kung saan Padron:Mvar ay buumbilang nasa interbalo mula sa 0 hanggang sa 19, inklusibo". Gumagamit ang ilang mga awtor ng isang tutuldok imbes na bertikal na harang.

Pagkamiyembro

Kung ang Padron:Mvar ay isang pangkat at ang Padron:Mvar ay isang elemento ng Padron:Mvar, ito ay sinusulat sa maikling anyo bilang Padron:Math, na nababasa bilang "kinabilangan ng x ang B", o "ang x ay nasa B". Ang sabing "ang y hindi ay elemento sa B" ay sinusulat bilang Padron:Math, na nababasa bilang "y hindi ay nasa B".

Halimbawa, tungkol sa mga pangkat ng Padron:Math, Padron:Math, and Padron:Math, Padron:Block indent Padron:Block indent

Basyong pangkat

Ang basyong pangkat ay nag-iisang pangkat na wala mga miyembro. Sinusulat Padron:Math o $\mathrm{\varnothing }$ o Padron:Mset o Padron:Math o (or Padron:Mvar).

Mga subpangkat

Kung ang bawa't isang elemento ng pangkat ng A ay din nasa B, inilalarawan na A bilang isang subpangkat ng B, o sinasaklaw sa B, na sinusulat A ⊆ B, o B ⊇ A. Nababasa ang huli na Sumasaklaw ang B ng A, Isinasama ng A ang B, o Ang B ay superpangkat ng A. Ang kaugnayan ng mga pangkat ay tinatawag na pagkakasama o saklaw. Katumbas ang dalawang pangkat kung sumasaklaw ng isa't isa: kung A ⊆ B at B ⊆ A, ay katumbas sa A = B.

Kung ang A ay subpangkat ng B, pero ang A hindi ay katumbas sa B, ang A ay tinatawag isang angkop na subpangkat ng B. Naisusulat ito na A ⊊ B. Gayon din ang B ⊋ A ay nangangahulugan na Ang B ay angkop na superpangkat ng A. Kumbaga, sumasaklaw ang B ang A, at hindi ay katumbas sa A.

Ang pangatlong pares ng mga operador ⊂ at ⊃ ay kakaibang ginagawit ng kakaibang mga awtor: gumamit ang ilang mga awtor ng A ⊂ B at B ⊃ A para ibig sabihin na ang A ay anumang subpangkat ng B (at hindi naman kailangan isang angkop na superpangkat), habang inilalaan ng ibang mga awtor para mga kaso kung saan A ay angkop na subpangkat ng B.

Mga halimbawa:

• Ang pangkat ng lahat ng mga tao ay isang angkop na subpangkat ng pangkat ng lahat ng mamalya.
• Padron:Mset ⊂ Padron:Mset.
• Padron:Mset ⊆ Padron:Mset.

Ang basyong pangkat ay subpangkat ng bawa't isang pangkat, at ang bawa't isang pangkat ay subpangkat ng mismo:

• ∅ ⊆ A.
• A ⊆ A.

Mga natatanging pangkat ng mga bilang sa matematika

Ang mga likas na bilang $\mathbb{N}$ ay sinasaklaw sa mga buumbilang $\mathbb{Z}$, na sinasaklaw sa mga makatwirang bilang $\mathbb{Q}$, na sinasaklaw sa mga tunay na bilang $ℝ$, na sinasaklaw sa mga komplikadong bilang $ℂ$.

Napakahahalagang ang ilang mga pangkat sa matematika, kaya ang mga matematiko madalas na tinutukoy ang mga ito, kaya nagtamo ang ganyang mga pangkat ng mga natatanging pangalan at kaugalian para kumilala ng mga ito.

Ang mga itong mahahalagang pangkat ay kinakatawan sa mga tekstong matematikal sa bold (e.g. $𝐙$) o bold pampisara (Padron:Lang-en, e.g. $\mathbb{Z}$). Sumasaklaw:

• $𝐍$ o $\mathbb{N}$, ang pangkat ng lahat ng mga likas na bilang: $𝐍=\{0,1,2,3,...\}$ (madalas na pinapalayas ng mga awtor ang Padron:Math);
• $𝐙$ o $\mathbb{Z}$, ang pangkat ng lahat ng mga buumbilang (kung positibo, negatibo o sero): $𝐙=\{...,-2,-1,0,1,2,3,...\}$;
• $𝐐$ o $\mathbb{Q}$, ang pangkat ng lahat ng mga makatwirang bilang (kumbaga, ang pangkat ng lahat ng hatimbilang, parehong angkop at hindi angkop): $𝐐=\{\frac{a}{b}\mid a,b\in 𝐙,b\ne 0\}$. Halimbawa, Padron:Math at Padron:Math;
• $𝐑$ o $ℝ$, ang pangkat ng lahat ng mga tunay na bilang, na sumusuklaw ng lahat ng makatwirang bilang at lahat ng hindi makatwirang bilang (na sumusuklaw ng mga alhebraikong bilang tulad ng $\sqrt{2}$ na hindi naisusulat bilang mga hatimbilang, at saka mga transendental na bilang tulad ng [[Pi|Padron:Mvar]] and [[e (konstanteng matematikal)|Padron:Math]]);
• $𝐂$ o $ℂ$, ang pangkat ng lahat ng mga komplikadong bilang: Padron:Math, halimbawa, Padron:Math.

Ang bawa't isang pangkat sa itaas ay may mga elemento na walang hangganan. Ang bawa't isa ay subpangkat ng mga pangkat na itinatala sa ilalim.

Ang mga pangkat ng mga positibo o negatibong bilang ay minsan na ipinapahiwatig ng ⁺ at ^-. Halimbawa, kinakatawan ng ${𝐐}^{+}$ ang pangkat ng mga positibong makatwirang bilang.

Mga punsiyon

Ang isang punsiyon (o pagmamapa) mula sa isang pangkat ng Padron:Mvar hanggang sa isang pangkat ng Padron:Mvar ay panuntunan na nagtatalaga sa bawa't isang elementong "input" ng Padron:Mvar ng isang "output" na ay isang elemento ng Padron:Mvar. Mas pormal na, isang punsiyon ay natatanging uri ng kaugnayan, isa na nag-uugnay ng bawa't isang elemento ng Padron:Mvar sa eksakto na isang elemento ng Padron:Mvar. Ang isang punsiyon ay tinatawag na:

• inyektibo kung nagmamapa anumang dalawang kakaibang elemento ng Padron:Mvar sa kakaibang mga elemento ng Padron:Mvar,
• suryektibo kung para bawa't isang elemento ng Padron:Mvar, may kahit isa lang elemento ng Padron:Mvar na nagmamapa sa ito, at
• biyektibo kung ang punsiyon ay parehong inyektibo at suryektibo — sa itong kaso, bawa't isang elemento ng Padron:Mvar ay inirereto sa nag-iisang elemento ng Padron:Mvar, at bawa't isang elemento ng Padron:Mvar ay inirereto sa nag-iisang elemento ng Padron:Mvar, kaya walang elemento na walang kapares.

Ang isang inyektibong punsiyon ay tinatawag na isang inyeksiyon, ang isang suryektibong punsiyon ay tinatawag na isang suryeksiyon, at ang isang biyektibong punsiyon ay tinatawag na isang biyeksiyon o isa-sa-isang tugma.

Kardinalidad

Ang kardinalidad ng isang pangkat ng Padron:Math, na sinusulat na Padron:Math, ay dami ng mga miyembro ng Padron:Math. Halimbawa, kung Padron:Mset}}, ang kardinalidad ay 3: Padron:Math. Sa notasyong pantala, ang mga miyembro na inuulit hindi ay ibinibilang, kaya Padron:Math din.

Mas pormal na, nagkakaroon ang dalawang pangkat ng parehong kardinalidad kung may isa-sa-isang tugma sa pagitan ng nila.

Ang kardinalidad ng basyong pangkat ay sero.

Mga kapangyarihang pangkat

Ang kapangyarihang pangkat ng isang pangkat ng Padron:Math ay pangkat ng lahat ng mga subpangkat ng Padron:Math. Ang basyong pangkat at Padron:Math mismo ay mga elemento ng kapangyarihang pangkat ng Padron:Math, dahil sila ay parehong mga subpangkat ng Padron:Math. Halimbawa, ang kapangyarihang pangkat ng Padron:Math ay Padron:Math. Ang kapangyarihang pangkat ng isang pangkat ng Padron:Math ay madalas na isinusulat na Padron:Math o Padron:Math.

Kung nagkakaroon ang Padron:Math ng Padron:Math elemento, nagkakaroon ang Padron:Math ng Padron:Math elemento. Halimbawa, nagkakaroon ang Padron:Math ng tatlong elemento, at nagkakaroon ang kaniyang kapangyarihang pangkat ng Padron:Math elemento, bilang ipinakita sa itaas.

Kung ang Padron:Math ay impinito (kung naililista o hindi), ang Padron:Math hindi ay naililista. Saka, laging "mas malaki" ang kapangyarihang pangkat kaysa sa orihinal na pangkat, sa muwang na ang anumang tangka para parisan ang mga elemento ng Padron:Math sa mga elemento ng Padron:Math ay mag-iiwan ng ilang mga elemento ng Padron:Math na walang pares. (Hindi kailanman may isang biyeksiyon mula sa Padron:Math hanggang sa Padron:Math.)

Mga partisyon

Ang isang partisyon ng isang pangkat ng Padron:Math ay isang pangkat ng mga di-basyong pangkat ng Padron:Math, kung saan bawa't isang Padron:Math nasa Padron:Math ay nasa eksakto isa sa mga ito subpangkat.

Mga aplikasyon

Nasa lahat ng dako ng makabagong matematika ang mga pangkat. Halimbawa, ang mga alhebraikong istruktura sa alhebrang basal, tulad ng mga grupo, kampo, at singsing, ay nakasarang pangkat sa ilalim ng isa o higit pang mga operasyon.

Ang isa sa pangunahing mga aplikasyon sa intuitibong teorya ng pangkat ay konstruksiyon ng mga kaugnayan. Ang isang kaugnayan mula sa isang sakop ng Padron:Math hanggang sa kasakop ng Padron:Math ay subpangkat ng produktong Cartesiang Padron:Math. Halimbawa, pagdating sa pangkat ng Padron:Math ng mga hugis sa laro ng mismong pangalan, ang kaugnayang "tumatalo" mula sa Padron:Math hanggang sa Padron:Math ay pangkat ng Padron:Math. Kaya tumatalo ang Padron:Math ng Padron:Math sa laro kung ang pares ng Padron:Math ay miyembro ng Padron:Math. Ang ibang halimbawa ay pangkat ng Padron:Math ng lahat ng mga pares ng Padron:Math, where Padron:Math ay tunay. Ang itong kaugnayan ay isang subpangkat ng Padron:Math, kasi ang pangkat ng lahat ng mga parirami ay isang subpangkat ng pangkat ng lahat ng tunay na bilang. Dahil para bawa't isang Padron:Math sa Padron:Math, may isa at lang isang pares Padron:Math sa Padron:Math, ang itong kaugnayan ay tinatawag na isang punsiyon. Sa notasyong pampunsiyon, ang itong kaugnayan ay nasusulat na Padron:Math.